Overstroming
De zeespiegel stijgt. Volgens de laatste berekeningen maar liefst 1,2 meter in 2100. We kunnen er niet omheen: het is een serieuze bedreiging voor Rotterdam. Als er vanuit de rivieren ook nog eens veel water wordt afgevoerd, zoals tijdens de overstromingen in Limburg en Duitsland in 2021, is overstroming een reëel gevaar. Zeker als je bedenkt dat sommige wijken dan wel zes meter onder water komen te staan.
Als we nu in actie komen, kunnen we de rampspoed voorkomen. WeerWoord analyseert, geeft oplossingsrichtingen, reikt tools aan voor alle Rotterdammers en stelt prioriteiten. Aan de slag!
Systeem van waterkeringen, binnen- en buitendijks gebied
Het stedelijk deel van Rotterdam ligt net als een groot deel van westelijk Nederland onder NAP. Het gebied wordt door een systeem van waterkeringen (dijken, dammen, duinen en stormvloedkeringen) beschermd tegen hoog water vanaf zee en de rivieren. De Maeslantkering speelt hierbij een belangrijke rol. De waterkeringen langs de grote rivieren zijn de primaire waterkeringen. Daarnaast kent Rotterdam waterkeringen (kades) langs watergangen, zoals de Rotte, Schie en Noorderkanaal. Er wordt onderscheid gemaakt tussen binnendijks en buitendijks gebied. Binnendijks gebied wordt beschermd door de primaire waterkeringen en ligt veelal onder NAP. Voor een overstroming moet eerst een dijk doorbreken. Buitendijks gebied wordt niet beschermd door dijken, behalve bij een aantal voorliggende (overige) waterkeringen, die door het waterschap worden aangewezen. Buitendijkse gebied kunnen overstromen bij hoge rivierwaterstanden. Dit gebied ligt in Rotterdam wel 4 tot 9 meter hoger dan de polders binnendijks.
Opgaven Overstroming
Het is daarom van belang om Rotterdam en de Rotterdammers te blijven beschermen tegen overstroming door:- De waterkeringen op orde te houden of brengen volgens de actuele waterveiligheidsnormen.
- De buitendijkse gebieden tijdig en stapsgewijs aan te passen aan het veranderende klimaat.
- Rekening te houden met het overstromingsrisico bij bebouwing en buitenruimte, zowel buiten- als binnendijks.
- De kwetsbare en vitale functies zowel buiten als binnen de dijken extra te beschermen.
- Te zorgen dat er goede crisisplannen klaarliggen voor het geval er toch een overstroming plaatsvindt.
- Te zorgen dat burgers en bedrijven zich bewuster zijn van het risico op overstromingen en handvatten bieden om indien nodig zelf te handelen.
Overstroming buitendijkse gebieden
Hoe hoger de ligging van het buitendijks gebied, des te kleiner is de kans op overstroming. Doordat de buitendijkse gebieden in de loop van decennia zijn ontwikkeld, verschillen deze gebieden in hoogte.
De figuur hieronder laat zien welke waterdiepten optreden bij het huidige klimaatscenario (KNMI 2014) voor het jaar 2100 bij een kans van voorkomen van één keer in de duizend jaar. Deze kaart geeft ook een beeld van de planperiode en omvang van geplande ontwikkelingsplannen.
Bij een kleinere kans nemen de waterdiepten en omvang van het overstroomde gebied verder toe. Voor het huidige moment (2021) zijn bij dezelfde kans de waterdiepten en omvang van overstroming kleiner, zie hieronder.
Overstroming binnendijkse gebieden
Waterkeringen
De dijken langs de rivier de Nieuwe Maas, Nieuwe Waterweg en het Scheur beschermen het achterliggende gebied tegen hoogwater vanuit de zee en de grote rivieren. Pernis en Rozenburg hebben hun eigen dijkring. De stormvloedkeringen, zoals de Maeslantkering, bieden ook bescherming, waardoor de waterkeringen daarachter minder hoog hoeven te zijn dan zonder de stormvloedkeringen. Alle waterkeringen kennen een wettelijke waterveiligheidsnorm. Deze is zo bepaald dat elke inwoner van Nederland die achter een waterkering woont eenzelfde risico loopt op overlijden door een overstroming. Het risico is dus gelijk, maar de kans op een overstroming en de gevolgen daarvan voor een gebied kunnen sterk verschillen (risico = kans x gevolg). Dit is ook in Rotterdam zichtbaar. Aan de noordzijde van de Nieuwe Maas is de norm veel hoger dan die voor de zuidzijde. Zie de figuur hieronder.
Op dit moment voldoen bijna alle dijken aan de gestelde normen. Enkele dijkvakken zijn een aandachtspunt. Voor deze dijkvakken wordt de komende jaren door de waterschappen in afstemming bepaald wat de opgave is en welke maatregelen daarbij horen. Zie hieronder.
Gevolgen van overstroming
Onderstaande kaart laat zien tot welke diepte gebieden overstromen als er meerdere dijken doorbreken. Dit is een uitzonderlijke situatie, maar geeft wel aan hoe kwetsbaar Rotterdam is.
Als er in Rotterdam een overstroming van binnendijks gebied plaatsvindt, zal het een aanzienlijke tijd duren voordat het gebied weer droog is aangezien al het water moet worden weggepompt. Onderstaande kaart geeft een indicatie van de duur van die periode.
Voor buitendijks gebied is dit probleem veel minder groot omdat het water, als het rivierwaterpeil na een à twee dagen is gezakt, grotendeels uit het gebied wegstroomt.
Overstroming en vitale functies
Door de beperkte kans op overstroming van binnendijks gebied is het niet nodig om actief ingrijpende investeringen te doen om het gehele binnendijkse gebied hierop aan te passen, al is het wel wenselijk om hier bij nieuwe ontwikkelingen gelijk rekening mee te houden. Wel is het van belang dat vitale functies extra beschermd zijn en zo lang mogelijk blijven functioneren, zeker ook om reddings- en herstelwerk beter mogelijk te maken. Vitale functies zijn alle functies die bij uitval het functioneren van de stad sterk beperken, zoals het energie en drinkwaternetwerk, de riolering, communicatie en ICT-netwerken, maar ook voorzieningen als ziekenhuizen en bepaalde delen van het wegennetwerk. Zie hieronder.
Belangrijkste oplossingsrichtingen
Voor de bescherming tegen overstromingen kunnen drie, elkaar aanvullende, uitgangspunten worden gekozen:
- preventie: ‘water buiten de deur’
- aanpassing en acceptatie: ‘leven met water’
- crisisbeheersing: ‘voor als het toch misgaat’.
Buitendijks
De keuze van de best passende combinatie van maatregelen, de juiste adaptatiestrategie, vraagt maatwerk per gebied. Een belangrijke stap in de bescherming van de Rotterdamse buitendijkse gebieden is daarom de ontwikkeling van gebiedsgerichte adaptatiestrategieën.
Dit is een helder kader met benoeming van concrete, mogelijke maatregelen per gebied om ook op lange termijn veilig te kunnen wonen en werken in buitendijks gebied. Deze maatregelen kunnen fysiek zijn, bijvoorbeeld opklapbare vloedkeringen of aangepaste woningen. Maatregelen kunnen ook niet-fysiek zijn en bestaan uit afspraken, bijvoorbeeld over communicatie en verzamelplaatsen bij een overstroming.
Voor de stedelijke, bewoonde buitendijkse gebieden in Rotterdam zijn voorbereidende activiteiten gestart om deze gebiedsgerichte adaptatiestrategieën op te stellen in samenwerking met woningeigenaren, woningcorporaties en waterschappen. Voor het havengebied heeft het Havenbedrijf Rotterdam voor alle havengebieden adaptatiestrategieën opgesteld.
Binnendijks
Waterkeringen op orde
De belangrijkste preventieve maatregel tegen overstromingen in Nederland is het uitgebreide stelsel van waterkeringen. De eisen waaraan deze moeten voldoen, de wijze van toetsing en programmering van het onderhoud ervan zijn wettelijk verankerd.
Omdat waterkeringen ook in stedelijk gebied liggen, is afstemming met ruimtelijke ontwikkelingsplannen belangrijk. Als een dijk moet worden verhoogd, is er ook meer ruimte nodig langs de dijk. Er zijn ook nu nieuwbouwplannen nabij dijken. Dit vraagt vooruitkijken naar toekomstige dijkversterkingen, zodat hierop in de bouwplannen en de ruimtelijke inrichting wordt geanticipeerd. Waterschappen en de gemeente verkennen het opstellen, per dijktraject, van een ‘ontwikkelkader dijken’. Dit is een afsprakenkader voor de ruimtelijke inrichting rondom een dijk dat rekening houdt met huidige én toekomstige waterveiligheidseisen.
Beperken van gevolgen van overstroming
Als een binnendijks gebied toch overstroomt, is het beperken van de gevolgen dan het belangrijkst. Hiervoor zijn drie oplossingsrichtingen beschikbaar:
- Ontwikkelen van een beleidskader voor vitale en kwetsbare functies
- Ontwikkelen van een beleidskader voor binnendijkse bouwplannen op kwetsbare plekken
- Actueel houden van crisisbeheerplannen.
Bij een overstroming in Rotterdam is, door het lage evacuatiepercentage het gebied uit, evacuatie ‘in het gebied’ nodig. Dit kan zowel in het gebouw of woning zelf zijn (verticale evacuatie) als in de buurt of wijk. Dat laatste kan in gebouwen die dienst kunnen doen als opvanglocatie (‘shelter’). Evacuatie in woningen of ander type gebouwen is, zeker in Rotterdam met veel hoogbouw en verhoogde buitenruimte, een goede tijdelijke optie, maar zeker niet altijd. Sommige woningen hebben bijvoorbeeld alleen een begane grond of liggen zo diep dat er geen droge verdiepingen meer zijn. Onderstaande figuur geeft een beeld van de aanwezigheid van droge verdiepingen bij een maximale overstroming.
Het spreekt voor zich dat in het geval van een overstroming of dreiging daarvan, bijzondere aandacht nodig is voor kwetsbare bevolkings groepen: ouderen, zieken en kinderen.
Synthese thema Overstroming
In onderstaande figuur zijn de klimaateffecten voor overstroming, de impact en de mogelijke oplossingsrichtingen en voorbeelden van concrete maatregelen ter illustratie samengevoegd.
