Rotterdam publiceert als eerste groot onderzoek naar de kansen van wind in de stad

Voor een gezonde en veilige stad spelen de bewegingen van lucht door de stad (wind!) een grotere rol dan je denkt. Rotterdam doet al jaren windstudies om windhinder en windgevaar zoveel mogelijk te beperken. Maar deze data werd nog niet eerder ingezet als kans, om wind op een positieve manier te benutten. Zo kan wind uiteraard energie opwekken, maar ook is een lekker briesje op een warme zomerdag soms hartstikke welkom!

Wij vroegen Simone Tax (Stedenbouwkundige bij de Gemeente Rotterdam) naar het onderzoek en welke wind-kansen de stad komende tijd kan gaan benutten!

Op welke plekken in de stad waait het het hardst? 

Elke Rotterdammer kent wel een aantal plekken in de stad waar je soms moet uitkijken dat je niet van je fiets waait. De Erasmusbrug is zo’n plek, daar komt de wind hard over het water aanwaaien. Andere bekende wind-plekken zijn de hoek van de Maastoren op de Kop van Zuid of het pleintje voor de Calypso-woontoren in het centrum. Dit zijn torens die een stuk hoger zijn dan hun omgeving en onbeschut voor de harde (meestvoorkomende) zuidweseten-wind. De wind slaat daar hard tegen de toren aan. Een deel van die wind stroomt erlangs, een deel eroverheen en een deel naar beneden. Dat laatste noemen we ‘valwinden’. Deze veroorzaken onvoorspelbare wervelwinden voor het gebouw en vouwen zich vervolgens om de hoek van het gebouw, waar de wind erg versnelt. Deze ‘hoekstromen’ zijn de plek waar mensen bijvoorbeeld van hun fiets kunnen waaien…

Normaal wordt bij windstudies één gebouw of gebied doorgerekend, maar bij de pilot ‘Wind als Kans’ hebben we voor het eerst een gebied van 5 km doorsnede gepakt. Hierdoor zijn we erachter gekomen dat ook in gebieden zonder hoogbouw (bebouwing onder de 70 meter) veel wind kan voorkomen. De Lloydpier is bijvoorbeeld net zo winderig als de Kop van Zuid, die ligt aan het open water van de rivier en krijgt daar letterlijk ‘de wind van voren’. 

Wanneer is iets windhinder en wanneer windgevaar? En hoe kunnen we dat voorkomen? 

Van windhinder is sprake als het harder waait dan 5 m/s. Dat betekent dat je haar in de war raakt en dat je snel doorloopt omdat lang stilstaan niet prettig aanvoelt. Van windgevaar is sprake als het harder waait dan 15 m/s. Op dat moment waait een gezonde volwassene om, wat natuurlijk gevaarlijk kan zijn. De kennis over wind is in de afgelopen jaren sterk toegenomen. Toen de Maastoren net af was (in 2010), bleek er sprake te zijn van windgevaar. Daarom is er achteraf een luifel toegevoegd aan het gebouw om de valwinden enigszins te breken. Het helpt iets, maar is geen optimale oplossing. 

Een betere oplossing zou zijn wanneer architecten en stedenbouwkundigen de kennis die we hebben over windstromen al vroeg in het ontwerpproces meenemen. Zo kunnen ze er bijvoorbeeld voor kiezen het gebouw een aerodynamische vorm te geven zoals bij de nieuwe Codridotoren op Katendrecht gepland is. Ook kan je het gebouw op een groot bouwblock zetten, of iets terugschuiven van de straat. Daarmee creëer je een ‘set-back’, een andere locatie waar de valwinden vallen dan op de straat.

Hoogbouw hoeft niet altijd te leiden tot windproblemen. Kijk naar Wijnhaveneiland waar er ondanks de vele torens maar weinig tot geen sprake is van windhinder- of -gevaar. Hier houden de vele torens elkaar uit de wind, wat we ook wel het ‘Manhattan Effect’ noemen. Het ligt helemaal aan de context waarin het gebouw staat.

Maar nu dus op zoek naar kansen! Wat zijn dé kansen die jullie zien liggen?

Lucht is een van de vier elementen, naast water, vuur en aarde. Het is een natuurlijk fenomeen dat al eeuwenlang door architecten en stedenbouwkundigen van over de hele wereld wordt gebruikt in hun ontwerpen. In Spanje is het bijvoorbeeld heel normaal om wijken zo te ontwerpen dat de koele zeebries de straten en huizen door kan waaien en de mensen zo verkoeling kan bieden. In Nederland waren we daar altijd minder mee bezig, omdat het hier nooit zo heet werd. Dat begint nu te veranderen door klimaatverandering. Wij krijgen ook steeds hetere zomers en hitte wordt een groter probleem voor de leefbaarheid van onze stad.

Met het Rotterdams Weerwoord wordt al jaren hard gewerkt aan oplossingen, denk aan het toevoegen van bomen (koeling door schaduw) en andere vegetatie (koeling door verdamping). Deze pilot laat nu zien dat wind hier ook een grote rol in kan spelen. Er is een kaart gemaakt waarop wordt weergegeven hoeveel procent van de tijd er een fijn briesje door de straten van Rotterdam waait. Met name de Nieuwe Maas heeft een enorm verkoelende potentie doordat het hier vrijwel altijd waait. Groene plekken langs de rivier zouden daarom dé ‘cool spots’ van Rotterdam kunnen worden, met schaduw, groen én wind. 

Naast het beperken van hitte, kan wind in de stad er ook voor zorgen dat luchtvervuiling de straat uit waait of dat het juist blijft hangen. De pilot verkent daarom ook de potentie van wind voor het verbeteren van de luchtkwaliteit in de stad. Plekken waar veel auto’s zijn (bron van luchtvervuiling) en maar weinig wind (voor ventilatie) kunnen problematisch zijn. Slim ontwerp van de stad kan een uitkomst bieden.

Tot slot biedt wind kansen voor het opwekken van windenergie. We werken in Rotterdam al uitgebreid aan grote windmolens, bijvoorbeeld op zee. De pilot laat zien dat we ook dichter bij huis kunnen kijken, bijvoorbeeld op daken in de stad.

Wind is dus zeker niet alleen een bedreiging, het kan ook een kans zijn! Het is belangrijk dat ontwerpers en beleidsmakers bewust de goede balans zoeken tussen de negatieve en positieve effecten van wind.

Zijn er nog meer bevindingen die uit dit onderzoek kwamen? 

Een thema dat we pas tijdens de brainstormsessies voor de pilot bedachten, was het thema storm. We hebben de pilot uitgevoerd in samenwerking met een diverse groep collega’s en met ingenieursbureau Actiflow. Zij gaven aan dat ze relatief makkelijk een stormdag zouden kunnen visualiseren, door de windrichting en windsnelheid van die specifieke dag in de computersimulatie te laden. Dit leverde prachtige kaartbeelden op, bijvoorbeeld van storm Eunice in februari 2022. En het inspireerde ons om na te denken over de relatie tussen klimaatadaptatie en wind. 

De pilot ‘Wind als kans’ die onlangs werd uitgevoerd samen met ingenieursbureau Actiflow biedt verrassende nieuwe inzichten over de voor- en nadelen van de luchtverplaatsingen door de stad. De data hebben we al, nu moeten we ze slim gebruiken. Bekijk voor meer details de twee PDF-rapporten hieronder.Wil je meer over weten? Lees dan nu het nieuwste onderzoek Wind als kans en de eerder geplaatste Handleiding Windhinder en Windgevaar.